Veertigdagentijd 2023

Ieder jaar brengen de bisschoppen een groet aan het begin van de Veertigdagentijd. Dit jaar 2023 wordt er in onze kerk en onze samenleving stilgestaan bij enkele gedenkwaardige gebeurtenissen uit het verleden. Dat gedenken nodigt ons ook uit om naar de toekomst te kijken. Ook enkele kerkelijke processen dagen ons dit jaar uit tot extra bezinning. Als handreiking tot gesprek hierover nemen de bisschoppen in hun brief enkele vragen op. Ze hopen dat gelovigen elkaar rond deze vragen willen ontmoeten voor gesprek. Dat kan in de parochie of statie, in een gesprekgroep door de week of bij de koffie na de mis, met vrienden of met huisgenoten. Natuurlijk kan je de vragen ook persoonlijk overwegen. Hopelijk kan deze brief daarmee een bijdrage leveren aan onze geloofsgroei op weg naar het Pasen van de Heer.

Door Bernd Wallet en Dirk Jan Schoon

Zusters en broeders,

Als we op Aswoensdag aan de Veertigdagentijd beginnen, horen we opmerkelijke woorden: “Zie, nú is het de tijd van het welbehagen! Nú is het de dag der zaligheid!” (2 Korintiërs 6,2). In een modernere vertaling: “Nu is het de gunstige tijd! Vandaag is het de dag van het heil”.

Wanhoop in de wereld

Je moet maar durven, zulke woorden spreken in een tijd waarin de wereld op zijn grondvesten schudt. Letterlijk, met de tienduizenden doden die de aardbeving in Turkije en Syrië heeft veroorzaakt, de miljoenen die in een moment tijd alles verloren hebben. Figuurlijk, waar crisis op crisis veel mensen moedeloos en machteloos maakt, zonder hoop op verbetering of vertrouwen in de politiek. Je moet maar durven, zulke woorden spreken in een werelddeel waar oorlog uitgebannen leek, maar precies een jaar geleden Rusland de aanval begon op het orthodoxe broedervolk Oekraïne. En ja, je moet maar durven, en net doen als we de zwarte bladzijden uit onze eigen geschiedenis – van langer geleden of uit recentere tijd – hebben omgeslagen en met een schone lei zijn begonnen.

De betekenis van geloof

Het lijkt in onze tijd niet populair om publiekelijk de vraag te stellen wat God met dit alles te maken heeft. Dat is niet omdat oude zekerheden van vroeger die uit een catechismus werden geleerd niet meer zouden voldoen. Het lijkt er meer op dat God uit het hele denken van een moderne mens is verdwenen en de vraag dus onzinnig is geworden. De gemakkelijkste weg zou zijn ons daarbij ook in de kerk neer te leggen en rond ons geloof geen waarheidsvragen meer te stellen. De moeilijkere weg is de uitdaging aan te gaan om de woorden van Paulus als oproep te horen. Stel dat hij iets zinnigs met ons deelt, wat is dan voor ons het heil dat ons ‘vandaag’ wordt aangeboden? Wat ligt ‘nu’ zo gunstig voor het grijpen? We gaan er vanuit dat we als gelovige mensen grotendeels dezelfde verlangens hebben als mensen van alle tijden en geloofs- en levensovertuigingen. Ook wie met de christelijke boodschap niet vertrouwd is, verlangt naar heil of heelheid, naar vrede en gunstige tijden.

In de wereld, maar niet van de wereld

De uitspraken van Paulus zijn ook in zijn eigen verband opmerkelijk. Als hij ‘nu’ en ‘vandaag’ van een gunstige tijd spreekt, deelt hij meteen ook een opsomming van wat hij omwille van de verkondiging van het Evangelie allemaal heeft moeten doorstaan. Als je zijn flinke lijst aan ontberingen, nood en ellende hoort zou je kunnen denken: ‘Ja ja, Paulus, wat heb je het zwaar gehad!’ Net als die serie ontberingen ons een beetje begint te irriteren, noemt Paulus enkele positieve deugden, waarmee je het in de nood blijkbaar uithoudt: geduld, goedheid, ongeveinsde liefde. En hij eindigt met een serie krachtige tegenstellingen of paradoxen die de houding van een christen te midden van alle ontberingen kenmerken: ‘als stervend, en zie: wij leven’, en ‘als niets hebbend en toch alles bezittend’. De paradox is de basishouding van een christen, die in deze wereld leeft, maar niet van deze wereld is.

Zulke woorden kan je alleen beamen als je zelf zulke ontberingen hebt meegemaakt. Vanuit onze relatief veilige positie in West-Europa kunnen wij ze niet voorhouden aan slachtoffers van natuurrampen, oorlogen of vervolgingen. Als wij de woorden van Paulus willen horen, moeten we ze horen vanuit wat we zelf hebben ervaren aan verlossing, aan bevrijding uit wat ons benauwde. Dit jaar 2023 hebben we daar als oud-katholieken bijzondere aanleiding toe. We noemen er drie en laten die telkens vergezeld gaan van vragen waarover we met elkaar in gesprek kunnen gaan.

300 jaar Oud-Katholieke Kerk

1. We gedenken dit jaar de 300ste verjaardag van de verkiezing van Cornelis Steenoven tot aartsbisschop van Utrecht. Met zijn verkiezing en wijding kozen katholieken in de Republiek voor een eigen weg, waarvan men wist dat die door het centrale kerkgezag in Rome niet zou worden goedgekeurd. Men koos daarmee voor de eigen verantwoordelijkheid om de katholieke traditie voort te zetten. In die traditie heeft elke lokale kerk een bisschop. En als die er niet is, zoals dat in 1723 al zo’n vijftien jaar het geval was, dan moet men als kerk ervoor zorgen dat die er komt. We vieren als oud-katholieken dit jaar niet de bevestiging van het conflict met Rome of het begin van de Oud-Katholieke Kerk. We vieren het overwinnen van onmacht en impasse door te doen wat gedaan moet worden. Deze opdracht wacht ons ook vandaag in een sterk veranderende samenleving. Als het hart van de zaak helder is, kunnen we samen deze uitdaging aan.

Om bij stil te staan:

• Wat behoort tot de kern van je christen-zijn, waar kun je niet zonder?
• Waardoor of door wie laat je je raken?
• Hoe neem je je verantwoordelijkheid en waar liggen je grenzen?

Het synodale proces

2. We verheugen ons over het synodale proces dat onze rooms-katholieke zusters en broeders zijn begonnen. Wij hebben als oud-katholieken een lange ervaring met synodaliteit, dat wil zeggen: een gezamenlijk gedragen en vormgegeven verantwoordelijkheid voor alle aspecten van het kerkelijke leven. We hopen dat de oproep van paus Franciscus ertoe leidt dat verouderde machtsstructuren met de nodige creativiteit worden doorbroken. Het synodale proces voedt ook de hoop dat er nieuwe stappen in de oecumene kunnen worden gezet. Waar de kerken zich in een samen optrekken van oudere en jongere gelovigen in al hun diversiteit op de toekomst richten, hopen wij dat de oecumenische afstand tussen kerken wordt verkleind. We staan in onze kerk voor de uitdaging om onze gezamenlijke verantwoordelijkheid te verdiepen, om met elkaar de uitdagingen in een veranderende wereld aan te kunnen.

Om bij stil te staan:

• Hoe voed je je geloof en houd je je enthousiasme op peil?
• Hoe ervaar je samenwerking binnen onze kerk, waar liggen kansen?
• Hoe kunnen we de lasten van het kerkelijke werk zo goed mogelijk verdelen?

Verbreek de ketenen

3. We gedenken in Nederland dit jaar dat de slavernij 150 jaar geleden officieel werd afgeschaft. De minister-president bood voor dat besmette verleden zijn excuses aan. Op 30 juni vieren de kerken samen ‘de verbreking van de ketenen’. Ook bij deze herdenking gaat het niet alleen om iets uit het verleden. Jazeker, de gevolgen van de slavernij van toen worden ook vandaag de dag door nazaten van de tot slaaf gemaakten nog altijd ondervonden. Maar het onderliggende idee, dat sommige mensen door bepaalde kenmerken minder waard zouden zijn dan andere mensen en daarom ook minderwaardig behandeld zouden kunnen worden, dat idee is nog altijd springlevend en uit zich in racisme, vreemdelingenhaat, homohaat. In combinatie met een geglobaliseerde economie die nooit het persoonlijke gezicht van een mens ziet, maar alles wat leeft degradeert tot gebruiksvoorwerp in een winstgevend productieproces, leidt de ongelijkwaardigheid van mensen tot moderne vormen van slavernij – bijvoorbeeld in landen waar onze kleding goedkoop wordt gemaakt of toeristen uit oost of west aan hun goedkope gerief komen. Hier tegenover staan bewegingen binnen en buiten de kerken die meer eenvoud en duurzaamheid voorstaan en respect voor alle mensen en alles wat God geschapen heeft. Om niet uit te komen bij iets dat kleiner is dan het koninkrijk van God, zijn we luisterend en actief onderweg met allen die verlangen naar recht en vrede en heelheid van de schepping.

Om bij stil te staan:

• Met welke keuzes in ons eigen leven kunnen wij bijdragen
• aan een wereldwijde rechtvaardige samenleving?
• Hoe kan jouw parochie meer dienend in de wereld staan?
• Wat is jouw gebed voor je stad of dorp?

Het gesprek aangaan

Met de vragen die wij hierboven formuleerden nodigen wij u uit voor onderling gesprek. Evenzeer kunnen het vragen zijn die in de Vastentijd aanleiding vormen tot persoonlijk zelfonderzoek. Hoe dan ook, het gesprek of zelfonderzoek zijn nooit bedoeld om onszelf daarmee vast te pinnen op onze schuld, maar om te groeien in het vertrouwen op Gods genade. Zo horen wij ook de woorden van de apostel Paulus. Als hij dat heilzame ‘nú’ zo benadrukt, dan is dat een uitdrukking van zijn onverwoestbare hoop op Gods toekomst. Die toekomst is er niet omdat Paulus zelf zo fantastisch alle bezoekingen doorstaat, maar omdat hij ervan overtuigd is dat God ons door alles heen trouw blijft tot in eeuwigheid.

God blijft trouw

God blijft ons trouw. Dat schenkt ons ontspanning en geeft ons ook richting. Onze verlossing bestaat erin, dat Gods goedheid ons hele leven en dat van de hele wereld omvat, vanaf het grote loflied op de schepping in Genesis tot en met het nieuwe Jerusalem in de Openbaring van Johannes. Daartussenin is het aan ons om de lofzang gaande te houden. Dat doen we als we samenkomen voor het vieren van de liturgie op de eerste dag van de week. Dat doen we als we God en onze naaste dienen in de liturgie van elke dag, het opkomen voor ontrechten en het zoeken naar wegen om niet opnieuw in onrecht te vervallen. Dat doen we als we rouwen met de treurenden en helpen waar we kunnen bij het bouwen van een nieuw bestaan.

In de Vastentijd volgen wij Christus op zijn weg naar Jeruzalem. Daar zal hij de dood, en alle menselijke kwaad en onmacht dat daartoe leidde, overwinnen in de glorierijke dag van zijn opstanding. Gods trouw komt alle menselijke zwakheid te boven. Hij nodigt ons uit om elke dag opnieuw dat ‘nú’ te beamen.

We wensen u van harte een heilzame Veertigdagentijd toe.

Utrecht/Haarlem

Aswoensdag 22 februari 2023

Barend Theodoor, aartsbisschop van Utrecht

Dirk Jan, bisschop van Haarlem